Diyabet (şeker hastalığı), çağımızın en yaygın ve ölümcül hastalıklarından biri olarak önemli bir yer tutar. Diabetes Mellitus adıyla da bilinen bu hastalık, Yunanca’da “şekerli idrar” anlamına gelir. Sağlıklı bireylerde, açlık kan glukoz düzeyi 70-100 mg/dL arasında olmalıdır. Bu aralığın üzerindeki kan şekeri seviyeleri, genellikle diyabet hastalığının bir işareti olarak kabul edilir.
Diyabetin temel nedenleri, insülin hormonu üretimindeki yetersizlik veya hiç üretim olmaması, ya da vücut dokularının insüline karşı direnç geliştirmesi sonucu ortaya çıkar. Diyabetin birçok çeşidi bulunsa da, en yaygın görülen türlerden biri Tip 2 diyabettir. Bu tür, genellikle 35-40 yaş üzeri bireylerde ortaya çıkar. Tip 2 diyabet, insülin direnci olarak da bilinir. Pankreas hala insülin üretse bile, hücreler insülin hormonunu düzgün şekilde algılayamazlar. Sonuç olarak, kan şekeri dokulara taşınamaz ve kan glukoz seviyeleri normalin üzerine çıkar. Bu durum, ağız kuruluğu, kilo kaybı, aşırı su içme ve aşırı yeme gibi belirtilerle kendini gösterir.
Tip 2 diyabet, birçok ciddi hastalığın temel nedeni olabilir. Yüksek kan şekeri seviyeleri uzun süre devam ederse, kalıcı hasarlara yol açabilir. Bu nedenle, diyabet teşhisi konulan bireyler, hemen diyabet eğitimi almalı ve bir diyetisyen tarafından önerilen beslenme programına tam olarak uymalıdır.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedir?
Halk arasında genellikle “şeker hastalığı” olarak adlandırılan Diabetes Mellitus, kanda glukoz (şeker) seviyesinin normalden yüksek olması ve bu nedenle idrarda şeker bulunması durumunu ifade eder. Farklı türleri bulunan diyabet hastalığı, ülkemizde ve dünya genelinde en yaygın görülen hastalıklardan biridir. Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun sağladığı istatistiklere göre, her 11 yetişkinden biri diyabet hastasıdır ve her 6 saniyede bir kişi diyabetle ilişkili sorunlar nedeniyle hayatını kaybetmektedir.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Belirtileri
Diyabet hastalığı, genellikle üç temel belirti ile kendini gösterir. Bunlar şunlardır:
- Normalden fazla yemek yeme ve doymama hissi
- Sık idrara çıkma
- Ağızda kuruluk, tatlılık hissi oluşur ve buna bağlı şekilde aşırı olarak su içme isteği
Ayrıca, diyabetin diğer olası belirtileri şunlar olabilir:
- Halsizlik ve yorgunluk hissi
- Hızlı ve istemsiz kilo kaybı
- Bulanık görme
- Ayaklarda uyuşma ve karıncalanma hissi
- Yaraların normalden daha geç iyileşmesi
- Ciltte kuruluk ve kaşıntı
- Ağızda aseton benzeri koku oluşumu
Diyabet belirtileri farklı kişilerde farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Eğer bu belirtilerden herhangi biriyle karşılaşırsanız, bir sağlık profesyoneli ile görüşmeniz önemlidir.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedenleri
Şeker hastalığının nedenleri, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimine dayandığı birçok araştırma sonucuyla açıklığa kavuşmuştur. Temelde iki ana türü olan Tip 1 Diyabet ve Tip 2 Diyabet, farklı nedenlere dayanır. İşte bu iki diyabet türünün nedenleri:
Tip 1 Diyabet Nedenleri:
- Genetik faktörler: Tip 1 Diyabet, aile geçmişi ile sıkça ilişkilendirilir.
- İnsülin üretimini engelleyen virüsler: Bazı virüsler, pankreasın insülin üretimini olumsuz etkileyebilir.
- Otoimmün reaksiyonlar: Vücut savunma sistemi, yanlışlıkla pankreası hedef alarak insülin üretimini bozabilir.
Tip 2 Diyabet Nedenleri:
- Obezite (aşırı kilo): Fazla vücut yağı, insülin direncine neden olabilir.
- Aile öyküsü: Aile geçmişi, Tip 2 Diyabet riskini artırabilir.
- İleri yaş: Yaş ilerledikçe, insülin direnci artma eğilimindedir.
- Hareketsiz yaşam tarzı: Düzensiz fiziksel aktivite, diyabet riskini artırabilir.
- Stres: Kronik stres, kan şekerini olumsuz etkileyebilir.
- Gestasyonel diyabet: Gebelik sırasında yüksek kan şekerine sahip olma durumu, sonraki yaşamlarında Tip 2 Diyabet riskini artırabilir.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Çeşitleri
Diyabet hastalığının farklı türleri vardır, bunlar şunlardır:
- Tip 1 Diyabet (İnsüline Bağımlı Diyabet): Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkar ve pankreasta insülin üretiminin yetersiz veya hiç olmadığı bir türdür. Bu nedenle dışarıdan insülin alımı gereklidir.
- Tip 2 Diyabet: Hücrelerin insülin hormonuna duyarsızlaşması sonucu ortaya çıkar ve genellikle yaşla birlikte gelişir.
- Latent Autoimmune Diabetes in Adults (LADA): İleri yaşlarda görülen ve Tip 1 Diyabet’e benzer özellikler taşıyan bir türdür.
- Maturity Onset Diabetes (MODY): Erken yaşta ortaya çıkan ve Tip 2 Diyabet’e benzer belirtiler gösteren bir türdür.
- Gestasyonel Diyabet: Gebelik sırasında gelişen geçici bir diyabet türüdür.
Ayrıca, pre-diyabet olarak adlandırılan bir dönem de vardır. Bu dönemde kan şekerinin yükselme eğilimi gösterdiği ancak henüz diyabet düzeyinde olmadığı durumları ifade eder. Doğru tedavi ve diyetle, Tip 2 Diyabet’in gelişimi önlenebilir veya yavaşlatılabilir.
Şeker hastalığı, en sık Tip 1 Diyabet ve Tip 2 Diyabet olmak üzere birçok türü bulunan bir hastalıktır.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Tanısı Nasıl Konulur?
Diyabet tanısı koymak için kullanılan en temel iki test, açlık kan şekeri ölçümü ve Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) olarak bilinen şeker yükleme testidir. Sağlıklı bireylerde, açlık kan şekeri seviyesi genellikle 70-100 mg/dL arasında değişir. Açlık kan şekerinin 126 mg/dL veya daha yüksek olması, diyabet tanısını koymak için yeterli bir kriterdir. Açlık kan şekerinin 100-126 mg/dL arasında olması durumunda, tokluk kan şekerini ölçmek için OGTT testi uygulanır. Öğün başlangıcından 2 saat sonra kan şekerinin 200 mg/dL veya daha yüksek olması, diyabet hastalığını işaret ederken, 140-199 mg/dL arasında olması “gizli şeker” olarak adlandırılan pre-diyabet dönemini gösterebilir. Ayrıca son üç ayın ortalama kan şekerini yansıtan HbA1C testinin %7’nin üzerinde olması da diyabet tanısını doğrulayabilir.
Şeker Hastaları Nasıl Beslenmeli?
Diyabet hastaları için beslenme büyük önem taşır. Diyabet diyeti, sağlıklı besinleri dengeli ve ölçülü bir şekilde tüketmeyi ve düzenli yemek saatlerine uygun kalmayı içerir. İdeal olarak, diyabetli bireylerin beslenme planı, doğal ve besleyici gıdalara odaklanmalıdır ve yağ ile kalori içeriği düşük olmalıdır. Temel öğeler meyve, sebze ve tam tahıllardır. Aslında, diyabet diyeti birçok kişi için sağlıklı bir beslenme planı olabilir. Diyabet veya prediyabet durumunuz varsa, bir diyetisyen tarafından geliştirilen sağlıklı bir beslenme planı kan şekeri kontrolünü, kilo yönetimini ve kalp hastalığı risk faktörlerini kontrol etmeye yardımcı olabilir. Diyabet hastalarının düzenli sağlık kontrollerine gitmeleri, kan şekerini kontrol etmeleri ve diğer sağlık sorunlarını izlemeleri çok önemlidir. Şeker hastalığı başka sağlık sorunlarını tetikleyebilir, bu nedenle düzenli sağlık taramaları yaşamsal öneme sahiptir.
Diyabet (Şeker Hastalığı) ve Beslenme Düzeni Neden Önemlidir?
Fazla kalori ve yağ alımı, kan şekerinin istenmeyen şekilde yükselmesine neden olabilir. Kan şekeri kontrol altında tutulmazsa, hiperglisemi gibi ciddi sorunlara yol açabilir ve uzun vadeli komplikasyonlar olan sinir hasarı, böbrek sorunları ve kalp problemlerine neden olabilir. Sağlıklı gıdaları seçerek ve beslenme alışkanlıklarınızı izleyerek kan şekerinizi güvende tutmaya yardımcı olabilirsiniz. Ayrıca, Tip 2 diyabetli birçok kişi için kilo vermek, kan şekerini kontrol etmeyi kolaylaştırabilir ve diğer sağlık faydaları sağlayabilir. Bu nedenle, gerektiğinde bir sağlık profesyoneli ile işbirliği yaparak kilo kontrolü için stratejiler geliştirmek önemlidir. Bazı durumlarda, obezite cerrahisi gibi seçenekler de düşünülebilir ve bir uzmana danışmak gerekebilir.
Gizli Şeker Nedir?
Gizli şeker, halk arasında yaygın olarak kullanılan bir terimdir. Bu durumda kişinin kan şekeri düzeyleri normalin üzerindedir, ancak tipik diyabet sınırları içinde değildir. Bu tür durumlar tıp literatüründe “gizli şeker” olarak adlandırılır. Gizli şeker hastaları, resmi olarak diyabet teşhisi almamış olsalar da aslında diyabet riski taşırlar ve bu nedenle önemli bir dikkat gerektirirler. Bu hastaların yüksek risk altında olduğu için gizli şeker tanısı almaları son derece önemlidir.
Gizli Şeker Belirtileri Nelerdir?
Gizli şeker tanısı genellikle açlık ve tokluk kan şekeri değerlerine dayanır. Ancak bu aşamaya gelmeden önce bazı belirtiler fark edilebilir. Gizli şeker hastaları, diyabet belirtilerine benzer belirtiler gösterebilirler. Bu belirtiler arasında en sık görülenler şunlardır:
- Açlık hissi ve sık açlık krizleri
- Hızlı yemek yeme
- Kan şekerindeki dengesizlik nedeniyle tatlı yeme isteği
- Yemek sonrası ani uyku hali
- Yorgunluk ve halsizlik
Eğer bu belirtileri yaşıyorsanız veya gizli şeker riskiniz olduğunu düşünüyorsanız, bir sağlık profesyoneli ile görüşmek önemlidir. Gizli şeker, uygun önlemler alınmazsa tip 2 diyabete ilerleyebilir.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Tedavi Yöntemleri
Diyabet tedavi yöntemleri, hastalığın türüne bağlı olarak farklılık gösterir:
- Tip 1 Diyabet: Tip 1 diyabetli hastalar, insülin tedavisi alır ve tıbbi beslenme tedavisi uygularlar. Beslenme, insülin dozlarına ve plânlarına uygun olarak bir diyetisyen tarafından planlanır. Karbonhidrat sayımı gibi yöntemlerle insülin dozu ayarlanabilir.
- Tip 2 Diyabet: Tip 2 diyabetli hastalar, beslenme düzenlemelerinin yanı sıra genellikle insülin duyarlılığını artırıcı veya insülin üretimini artırıcı oral antidiyabetik ilaçlar kullanır.
Diyabet hastalarının tedavi planlarına uymamaları durumunda kan şekeri yüksek seviyelerde kalabilir. Bu, nöropati, nefropati ve retinopati gibi uzun vadeli komplikasyonlara yol açabilir. Bu nedenle, diyabetli bireylerin düzenli sağlık kontrollerini yaptırmaları ve tedavi ilkelerine sadık kalmaları çok önemlidir.
